Cumhuriyetimiz hakkında ne düşünmek lazım?

Kısa cumhuriyet tarihi, üstüne iki çift de lafım var;

“-mecliste konuşsun umut hakkından faydalansın-”, “-Selo’ya idam!-”, “-montaj ama bir sor neden-”, “-pirom da öne geçti-”, “-almış olduğu kellelerin hesabını veriyor-”, “-aşırı terörist-”, “-anayasaya aykırı ama evet diyeceğiz-”, “-o saate orda ne işi varmı-“, “-bunlar sürtük bunlar çürük-”, “-bunlar çapulcu-”, “-heykelini dikeceğiz heykelini-”, “-kadınlar anne olmalıdır-”, ”-bu işin fıtratında var”, “-peki bugünkü maymunlar neden?-”,  “-kaskımı geri ver-”, “-yeri geldiğinde askerdir polistir-”, “-iki tane ayyaşın yaptığı yasa-”, “-ordu göreve-”, “-bir güvercin sessizliği (hepimiz Ermeniyiz)-“, “-kinini bilen nesil-“,  “- lütfen bu hanıma haddini bildiriniz-“, “-mum söndü oynuyalar-“, “-gulu gulu dansı-“, “-benim annem cumartesi-“,   “-başka polisimiz yok-“, “-Allahım senin ateşin bu içeri gönder-“, “-benim memurum işini bilir-“,

“-kendi kendini kontrol edemeyen demokrasiyi-“, “-mazot vardı da biz mi içtik-“, “-malatya-çorum-maraş-“, “-üçe üç!-“, “-biz dönmeye değil ölmeye geldik-“, “-tam bağımsız Türkiye-“, “-6. filo defol-“, “-ordu gençlik el ele-“, “-apo türkiyelieş: sevgili vatandaşlar-“, “-hilafeti bile getirirsiniz-“, “-kara cübbeliler-“, “-padişahın idam fermanını-“, “-şartlar tamam olunca-“, “-gençliğin milli bir kıyamı-“, “-Atatürkü sevmek milli bir ibadettir-“, “Hasan, bunlar bize oy verir mi-“, “-çatık kaşlı jandarma-“ daha niceleri sayılabilir ama yeterli sanırsam.

Kuruluşundan başlayarak mümkün olan hemen her kavşaktan yuvarlanmış güzel cumhuriyetimizin bence en veciz tarihi yukarıdaki gibidir. Yukarıdaki sözlerin edildiği bir rejim hangi anlamda cumhuriyettir inanın ciddi şüphelerim var. Peki nasıl oldu bu? Hangi açılardan iyiydi cumhuriyet hangi açılardan değildi?

Köylü çocuklarından bakan ve mühendis yapması övülür, köşelerin kapılmasından sonra ardı gelmez. Egemenliğin kayıtsız şartsız milletin olduğu fikri haykırılır, milletin bir kısmının bazen sahip olduğu bir ayrıcalık. Ekonomik atılım? zayıf kalır. Kültürel kısmı? daha zayıf muhtemelen. Vatan millet sakarya edebiyatı dışında kitlesel olarak hangi yüce fikre taraftar olunmuştur? Büyük bir heyecan ve özgüven yaratmıştır Cumhuriyet, hiç bir şey yoksa bu övgüye layıktır. Laf olsun diye söylemiyorum, yorulmuş bir ülkede önemsiz bir başarı değildir bu. Devlet-i aliyenin son yıllarında okumuş yazmış adamlar ciddi ciddi “mandadan” medet ummaktadır, bu devletin yıkılması şüphesiz hayırlıdır.

Ancak onu yıkınca özgüven olsun diye basılan yalanları görmemek, en başa geri dönmek demek olur. Yüzyılların getirdiği kültürün ağırlığından yorulan ülke, sırtından o boduru atınca bir anda ağırlık merkezini şaşırmış ve dünyada esen rüzgarlara karşı mihengsiz kalmıştır. Dönemin ideolojik karmaşalarını bu şekilde açıklamak bence doğru olur. Komünist Rusya ve Faşist İtalya gibi örneklerin işlendiği Falih Rıfkı Atay’ın gezi kitaplarını okumanızı tavsiye ederim. Satır arasında ima ettiği “İstanbul basını hala çok güçlü” fikri cumhuriyeti eleştirirken göz önünde bulundurmanız gereken bir şey. Emir verip muhalefet partisini kapatabilse ve üç beş yöneticisini astırsa bile henüz gerçekten muktedir midir Kemal Paşa? Devlet kapasitesinin bu kadar düşük olduğu bir ülkede olsa ne yazar? İnkılap yapmak kişilerin ve kadroların (subjektif şartlar) tek başına yapabileceği bir şey değildir. Ülkenin iletişim ve ulaşım odakları, onları tamamlayan okuma oranları ve politik bilinci gibi şeylerin (objektif şartlar) ya hazır olması gerekir ya da önce bunların kurulması gerekir. Eğer bunlar yerine şapka takarak devrim yapılacağını düşünüyorsanız bence yanılırsınız.

Güçlü bir kültürel pınardan mahrum kalmış bir ihtilal hareketi gerçek bir devrime dönüşemez. Kemal Paşa’nın son yıllarında pişirilen o öldükten kısa süre sonra açılan köy enstitüleri bu durumun rejimin bir kanadı tarafından anlaşıldığını gösterir. Halkı kazanmak değil sadece ama onu dönüştürmek hatta yaratmak. Son derece onurlu bir hedef! Başarısız olundu ondan yana hiç şüpheniz olmasın. Ama denenmesi bile ilham ve umut olabilir bizim için, eğer onların düştükleri hatalara düşmezsek tabii ki.

Ne yazık ki ülkemizin çoğunluğu, bu dönemi bir asrı saadet olarak görmeyi ve eleştirmemeyi tercih ediyor, yolları açık olsun. Anayasanın ilk dört maddesi için silah kullanmayı düşünenler keşke demokratik bir ülkede mühürsüz oyların sayılamayacağını da bilse, ya da AYMnin bostan korkuluğu olmadığını. Ya da mesela “OHAL sayesinde grevlere müdahale” etmenin sosyal devletle bağdaşamayacağını. İlk dört madde uzun zaman önce kalktı. Milliyetçiler umumiyetle miyop, astigmat ve bilumum körlük benzeri hastalıklarla hemhal olduklarından fark edememiş olabilirler. Onun yerine atatürkün asının büyük mü küçük mü olduğuyla ilgileniyorlar, Allah selamet versin ne diyeyim.

Velhasıl kelam Cumhuriyet son derece sıradan olanlarının yanında ilginç hatalar yapmıştır, gidin öğrenin. Ciddi başarısı kendisinden önce başlayan reformları tamamına erdirmeğe çalışmaktır. Günümüzde Cumhuriyet’e benzer bir ülkede yaşadığımız tartışmalıdır.